Tiểu thương đóng cửa không phải do thuế, ‘điểm then chốt’ là gì?

Vừa tiếp khách, chị Hà, tiểu thương chuyên kinh doanh quần áo tại chợ An Đông (quận 5, TP.HCM) vừa nhìn quanh dò xét. Chị cho biết, hàng hóa của chị chủ yếu nhập từ Quảng Châu qua đường xách tay, không hóa đơn, không chứng từ. “Trước giờ bán vậy quen rồi, giờ cơ quan chức năng siết kiểm tra, yêu cầu hóa đơn đầu vào, tôi cũng hoang mang. Bị tịch thu hàng thì hết đường sống” – chị nói.

Mua bán “kiểu chợ”

Chị Thu (tiểu thương chợ Gò Vấp, quận Gò Vấp) than thở: “Lời lãi vài triệu mỗi tháng, thuê kế toán hay mua phần mềm hóa đơn là tiêu luôn. Máy tính tiền, hóa đơn điện tử… nghe rối lắm. Nhiều tiểu thương ở đây là người lớn tuổi, giờ thao tác như dân văn phòng thì làm sao biết được”.

Nhiều quầy sạp ở Saigon Square đóng cửa do lo ngại bị kiểm tra nguồn gốc hàng hóa

Tâm lý lo lắng lan rộng trong giới tiểu thương khi quy định bắt buộc xuất hóa đơn điện tử được siết chặt. Nhiều người thậm chí hạn chế nhận chuyển khoản, chỉ chấp nhận tiền mặt để “né” việc lộ doanh thu.

Chuyển đổi mô hình hộ kinh doanh sang doanh nghiệp tư nhân được xem là bước tiến quan trọng để tăng trưởng kinh tế tư nhân. Tuy nhiên, với nhiều tiểu thương, đây vẫn là ngưỡng cửa đầy áp lực.

Bà Trang, chủ một quán ăn trên đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa (quận 3) mới đây đã đăng ký thành doanh nghiệp nhưng cũng không khỏi băn khoăn: “Trước đây tôi đóng thuế khoán 1 triệu đồng/tháng là xong. Giờ lên công ty, phải kê khai doanh thu, kết nối máy tính tiền, xuất hóa đơn… mà khách tôi toàn trả tiền mặt, không ai hỏi hóa đơn”.

Khu phố thời trang Nguyễn Trãi (quận 5, TP.HCM) bày bán đủ các mặt hàng túi xách có thương hiệu ngoại nhưng giá rẻ bèo, chỉ 100.000 đồng/sản phẩm

Nhiều hộ buôn bán online tại nhà, cửa hàng tạp hóa nhỏ… cũng e dè. Họ cho rằng nếu lên doanh nghiệp đồng nghĩa với hàng loạt thủ tục từ hệ thống kế toán, báo cáo tài chính và nhiều thủ tục hành chính phức tạp khác.

Không có nguồn gốc thì không thể bán hàng

Tại hội thảo chuyên đề: Tìm hiểu vấn đề “Lên công ty” và “Thay đổi thuế khoán” do Hội Doanh nghiệp Hàng Việt Nam Chất lượng cao, Trung tâm BSA tổ chức , bà Nguyễn Cẩm Chi, Giám đốc Khối tư vấn phát triển bền vững, Công ty MCG Management Consulting nói rằng không ít tiểu thương thậm chí “không biết mình lãi hay lỗ”. “Việc chuyển từ thuế khoán sang kê khai giúp hộ kinh doanh hình thành thói quen lập sổ sách, theo dõi tài chính bài bản hơn. Cái lợi lớn nhất là biết rõ lãi lỗ, biết điều chỉnh kinh doanh. Nhưng nhiều người vẫn chưa hiểu rõ, dẫn đến sợ hãi không cần thiết” – bà Chi nói.

Theo bà Chi, câu chuyện hàng loạt tiểu thương đóng cửa không phải vì thuế, mà vì nguồn gốc hàng hóa. Do đó, khi lắp hóa đơn điện tử, máy tính tiền, người mua hàng sẽ biết mình đang mua hàng có nguồn gốc, và người bán trách nhiệm với hàng hóa bán ra. Hóa đơn, máy tính tiền còn có ý nghĩa cam kết, lời hứa là hàng có nguồn gốc.

“Dù có chuyển lên công ty hay không thì việc truy xuất nguồn gốc là câu chuyện hàng ngày, hàng giờ. Bây giờ phải chấp nhận tất cả truy xuất nguồn gốc. Một cái bàn xuất sang châu Âu người ta scan để biết gỗ này lấy từ nguồn nào. Nếu không có nguồn gốc thì không thể bán hàng” – bà Chi nhấn mạnh.

Tiểu thương lo ngại việc minh bạch nguồn gốc sản phẩm khi bị cơ quan chức năng yêu cầu bán hàng phải có hóa đơn đầy đủ.

Đối với ngành kinh doanh ăn uống (quán ăn, tiệm phở…) việc truy xuất nguồn gốc càng trở thành vấn đề đáng quan tâm, bởi nguyên liệu đầu vào thường phải trải qua rất nhiều khâu chế biến trước khi thành phẩm đến với khách hàng, cũng như tầm quan trọng của chuyện vệ sinh an toàn thực phẩm.

“Với ngành ăn uống tôi khuyến khích chuyển đổi lên công ty và khi đó người kinh doanh sẽ có nhiều thuận lợi trong việc có được hai giấy phép rất khó xin là vệ sinh an toàn thực phẩm và phòng cháy chữa cháy” – bà Chi nói thêm.

Ông Hoàng Xuân Nam, Phó trưởng phòng Quản lý & Hỗ trợ doanh nghiệp số 4 (Chi cục Thuế khu vực II TP.HCM) khẳng định điểm then chốt không nằm ở quy định thuế mà ở vấn đề nguồn gốc hàng hóa.

“Bán không hóa đơn, không nhận chuyển khoản tức là tự loại mình khỏi cuộc chơi, Dù là hộ kinh doanh nhỏ hay cá thể, nếu có phát sinh lợi nhuận đều phải kê khai nộp thuế” – ông Nam nhấn mạnh.

Cũng theo ông Nam, thời gian qua lan truyền thông tin không chính xác về việc “bỏ thuế khoán, siết kê khai doanh thu” khiến người kinh doanh nhỏ lẻ hoang mang, dè dặt cả trong việc nhận tiền chuyển khoản. Không có hóa đơn là không chứng minh được nguồn gốc hàng, rất khó quản lý và ảnh hưởng tới uy tín kinh doanh về lâu dài.

Để hỗ trợ hộ kinh doanh, cơ quan thuế đang phối hợp với các đơn vị cung cấp giải pháp công nghệ để triển khai phần mềm kế toán đơn giản, dễ sử dụng. Đồng thời, kiến nghị hỗ trợ chi phí tiếp cận phần mềm cho người kinh doanh – ông Nam cho biết.

Cùng minh bạch để môi trường kinh doanh lành mạnh

Một vấn đề nổi cộm khác là số lượng lớn hàng tồn kho không có hóa đơn chứng từ hợp lệ tại nhiều sạp hàng truyền thống. Ông Nguyễn Quang Huy, Phó chi cục trưởng Chi cục Quản lý thị trường TP.HCM cho biết lực lượng chức năng rất thấu hiểu thực tế khó khăn của tiểu thương, đặc biệt trong việc lưu giữ chứng từ khi mua bán “kiểu chợ”. Tuy nhiên, ông khẳng định: “Theo Nghị định 98 và Nghị định 24/2025, kinh doanh hàng hóa không có hóa đơn, chứng từ là vi phạm, và sẽ bị xử lý tùy mức độ”.

Ông Huy cho biết thời gian gần đây khi lực lượng quản lý thị trường tăng cường kiểm tra, một số tiểu thương phản ứng bằng cách… đóng cửa. “Người kinh doanh cần thời gian để thay đổi, thích nghi, nhưng về lâu dài, họ phải minh bạch nếu không muốn bị loại khỏi thị trường”, ông nói.

Không chỉ vậy, lực lượng chức năng cũng phát hiện nhiều thủ đoạn trốn tránh tinh vi như livestream tại một địa điểm, giao hàng ở chỗ khác, cất hàng trong căn hộ riêng, sử dụng tiếng lóng và phần mềm ngoài luồng để giao dịch. Việc kiểm tra vì thế ngày càng phức tạp, khó khăn.

“Cơ quan chức năng đang đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, sử dụng AI, dữ liệu lớn để nhận diện hành vi bất thường và lên kế hoạch kiểm tra trọng tâm, hiệu quả. Giải pháp bền vững vẫn là sự đồng hành của cả người bán lẫn người mua. Khi cả hai bên cùng đề cao minh bạch, thì môi trường kinh doanh sẽ lành mạnh hơn” – ông Huy nhấn mạnh.